Kościół św. Michała Archanioła we Wrocławiu-Ołbinie – neogotycka budowlą położona przy ul. Bolesława Prusa 78 (róg ul. Wyszyńskiego) we Wrocławiu, w dzielnicy Ołbin, w której lokalizuje się najstarsze ślady osadnictwa w mieście.
Historia
Około 1120 roku komes Piotr Włostowic ufundował w tym miejscu opactwo benedyktyńskie św. Wincentego. Zespół klasztorny jako główną swą świątynię miał kościół pod wezwaniem Marii Panny i św. Wincentego (później św. Wincentego). W roku 1139 benedyktyni otrzymali znajdującą się obok kaplicę św. Michała od ówczesnego biskupa wrocławskiego i włączyli ją w swój zespół klasztorny. Wkrótce, w II połowie XII wieku benedyktynów zastąpili norbertanie (spór ostatecznie rozstrzygnął w 1193 arcybiskup gnieźnieński Bogumił Piotr), którzy znacznie rozbudowali zespół klasztorny. W 1529 protestancka rada miejska – pod naciskiem królewskiego podskarbiego, wrocławskiego wielmoży Heinricha Rybischa – zdecydowała o zburzeniu klasztoru (przyczyną miało być zagrożenie miasta ze strony Turków, którzy w znajdujących się poza fortyfikacjami miejskimi murach kościelnych mogliby znaleźć schronienie; Turcy jednak skierowali się na Wiedeń), a w ciągu następnego półwiecza zbudowano tu najpierw kościół drewniany, a potem murowany.
W latach 1862-71 wybudowano kościół w obecnym kształcie według projektu Alexisa Langera w stylu akademickiego neogotyku. W czasie budowy nastąpiło zawalenie się wieży północnej – ukończono ją jako niższą. W wyniku katastrofy odsunięto Langera od prac budowlanych, a dokończenie świątyni powierzono Karlowi Lüdecke. Kościół był pierwszą dużą świątynią katolicką zbudowaną we Wrocławiu od czasów wcielenia miasta do Prus i stanowił symbol oporu katolików przeciw kulturkampfowi.
W latach 1922-33 do kościoła tego przychodziła modlić się mieszkająca przy pobliskiej ul. Nowowiejskiej Edyta Stein, później kanonizowana. Jej kaplica znajduje się dziś po lewej stronie kościoła. W czasie oblężenia Wrocławia pod koniec II wojny światowej kościół uległ tak znacznym zniszczeniom, że pierwotnie został przeznaczony do rozbiórki. W 1947 przekazany księżom salezjanom, którzy w ciągu następnych lat odbudowali go, założyli w sąsiedztwie swoje zgromadzenie zakonne, ustanowili w nim swą kaplicę zakonną oraz prowadzą w pobliżu Prywatne Gimnazjum Salezjańskie im. Św. Edyty Stein. W latach 2002-2004 odbudowano kryty miedzią stromy dach nawy i transeptu w dawnej formie.
Tympanon Jaksy
Z kościoła św. Michała Archanioła pochodzi tympanon Jaksy, najstarszy zachowany w Polsce tympanon fundacyjny pochodzący z lat ok. 1160-1163. Umieszczono na nim Chrystusa Tronującego oraz po bokach Jaksę z żoną Agatą i księcia Bolesława Kędzierzawego z synem Leszkiem. Książę Bolesław trzyma w rękach model kościoła z napisem „Bitom” upamiętniając fundację przez niego kościoła na Wzgórzu św. Małgorzaty w Bytomiu[4]. Zabytek znajduje się obecnie w Muzeum Architektury we Wrocławiu.