Architektura starożytnego Rzymu była początkowo związana tylko z Rzymem. Później, co było efektem licznych podbojów, jej zasięg ogarnął prawie całą Europę Zachodnią, Bałkany, Grecję, Azję Mniejszą, Syrię, Palestynę i Afrykę Północną. Okres, w którym trwał stopniowy jej rozwój, rozkwit i okres schyłkowy to czas od VI w. p.n.e. do V w. Okres ten można podzielić na kilka etapów:
- okres panowania królów (VI w. p.n.e. – V w. p.n.e.)
- okres republiki (V w. p.n.e. – I w. p.n.e.), a dokładniej 30 rok p.n.e.
- okres cesarstwa (od 30 p.n.e. – do połowy III w.)
- okres późnego antyku (od połowy III do końca V w.)
Architektura rzymska ukształtowała się w znacznej mierze pod wpływem architektury hellenistycznej oraz architektury etruskiej. Pierwsze rzymskie świątynie powstały podczas panowania etruskich królów, to wtedy Rzymianie nauczyli się odlewać brąz, wypalać terakotę, poznali konstrukcje łukowe i sklepienia. Wpływom greckim Rzymianie zawdzięczają zaś porządek koryncki, sami wykształcili porządek kompozytowy. Wynalezienie cementu produkowanego z wapna i popiołów wulkanicznych, wody i drobnych kamieni pozwoliło na opanowanie techniki wyrobu zapraw, tynków. Opanowana w II w. p.n.e. umiejętność wypalania cegły przyczyniła się do przełomu w sztuce rzymskiej. W tym czasie (przed okresem cesarstwa) zakładane miasta miały siatkę ulic przecinających się pod kątem prostym, brukowane ulice, kanalizacje. Domy budowane były w oparciu o wzory greckie, posiadały atrium i perystyl, budowane też wille, a w miastach powstawały kamienice czynszowe (tzw. insula) mieszczące sklepy i warsztaty na parterze, mieszkania na wyższych kondygnacjach. Z tego okresu zachowały się akwedukty i drogi rzymskie (np. via Appia i Aqua Appia), urządzenia kanalizacyjne (Cloaca Maxima), mosty ( Most Fabrycjusza w Rzymie), budowle użyteczności publicznej: kuria, bazylika, termy, cyrki (np. rzymski Circus Maximus). Przykładem budownictwa sakralnego była niezachowana świątynia Jowisza Najlepszego Największego, zbudowana w porządku toskańskim.
Okres republiki, to rozwój urbanistyki i architektury. Miasta otaczano murami obronnymi z bramami, wieżami, rozbudowano akwedukty i system kanalizacyjny. Przebudowano Rzym (Pole Marsowe, Forum Romanum. Wzdłuż dróg powstawały nekropolia. Powstały mauzolea, np. Mauzoleum Hadriana, katakumby. Budowano okazałe pałace (Złoty Dom Nerona, pałac Flawiuszów). Powszechniejsze stało się stosowanie kopuł – Panteon w Rzymie. Budowle powszechnego użytku też przybrały monumentalne rozmiary, np. amfiteatr Koloseum (notabene amfiteatr był czysto rzymskim wynalazkiem), teatry, termy Karakalli. Powstawały też łuki triumfalne. Na podbitych terenach zakładano stałe obozy wojskowe (castrum romanum), które dały początek licznym miastom.
Architektura rzymska wywarła duży wpływ na rozwijającą się architekturę wczesnego chrześcijaństwa i bizantyjską.
Budowle
Circus Maximus
- Koloseum
- Panteon w Rzymie
- termy
- Forum Romanum
- amfiteatry
- Forum Trajana, Forum Cezara, Forum Augusta, Forum Wespazjana, Forum Nerwy
- Domus Aurea (Złoty Dom Nerona), Pałac Domicjana na Palatynie, Willa Hadriana, Pałac Dioklecjana w Spalato
- Ara Pacis
- mauzoleum, Mauzoleum Augusta, kolumbarium rodziny cesarzowej Liwii
- akwedukt Pont-du-Gard
- Łuk Tytusa,
- Kolumna Trajana, Kolumna Marka Aureliusza, Kolumna Fokasa